Trung Quốc mong đợi gì từ tuyến đường sắt xuyên Đông Nam Á?

Theo hãng tin BBC, Quốc hội Lào mới đây đã thông qua kế hoạch xây đường sắt cao tốc nối liền Vientiane với tỉnh Vân Nam của Trung Quốc. Tuyến đường dài 412 km, phí tổn khoảng 7 tỷ USD, do Trung Quốc tài trợ phần lớn, sẽ khởi công trong tháng Tư năm nay.

Khi hoàn tất, tàu tốc hành sẽ chạy trung bình với tốc độ 200 km/h, đưa Lào trở thành một trong những nước có đường sắt cao tốc đầu tiên ở Đồng Nam Á. Tàu sẽ đón khách từ năm nhà ga chính, gồm Boten, Oudomxay, Luang Prabang, Vang Vieng và Vientiane.

Tuyến đường đi qua một số vùng có địa hình hiểm trở nhất của Lào. Dự án xe lửa cao tốc sẽ phải xây 190 km đường hầm và 90 km cầu vượt. Tuyến đường sắt cao tốc sẽ nối Vientiane với Côn Minh vào năm 2015, và Bắc Kinh sau đó.

Theo BBC, tuyến đường sắt sẽ giúp hình thành mạng lưới giao thông đường sắt nối Nam Trung Quốc và các nước trong khối Asean. Xe lửa khởi hành từ tỉnh Vân Nam (TQ) sẽ đi qua Lào, Thái Lan, xuống tới tận Singapore.

Ngoài Lào, Trung Quốc sẽ tham gia dự án liên doanh xây đường sắt cao tốc nối miền Đông Bắc Thái Lan với Bangkok. Và mở đường mới từ Bắc Myanmar xuống Ấn Độ Dương.

Theo một bài báo mới đây mang tựa đề “Hội nhập Đông Nam Á, Trung Quốc đưa đường xe lửa xuống phía Nam” trên tờ The Economist, lợi ích của Bắc Kinh khi tuyến đường sắt tốc hành xuyên Đông Nam Á hình thành sẽ to lớn hơn nhiều.

Tờ báo này cho hay, tham vọng của Bắc Kinh không dừng lại ở biên giới nước mình, mà nước này đang mong muốn kéo dài tuyến đường sắt đi qua các nước Đông Nam Á. Cường quốc lớn nhất khu vực ngay từ thập niên 90 đã mơ đến một tuyến đường xe lửa nối liền Singapore với Côn Minh, thủ phủ tỉnh Vân Nam.

Mạng lưới đường sắt trong khu vực lâu nay vốn cũ kỹ, chắp vá và thiếu đầu tư. Hầu hết hàng hóa luân chuyển được chuyên chở bằng tàu hàng hay tàu thủy, nhưng tiêu tốn nhiều xăng dầu, và một tuyến đường sắt xuyên suốt có thể là một giải pháp hữu dụng.

Và thế là Bắc Kinh nhảy vào với tiền bạc rủng rỉnh trong hầu bao. Hầu hết các quốc gia mà tuyến đường này đi qua có thể háo hức nối gót nền kinh tế hùng mạnh của Trung Quốc, hy vọng rằng thương mại sẽ tăng theo.

Hiệp định tự do mậu dịch giữa Trung Quốc và ASEAN có hiệu lực cách đây một năm, đã cắt giảm thuế quan cho đa số hàng hóa, và khu vực này vẫn còn nhiều tài nguyên thiên nhiên mà Bắc Kinh đang thèm muốn.

The Economist nhận định, trong một khu vực đang có khuynh hướng nghiêng về phía Mỹ, Trung Quốc muốn lôi kéo các nước láng giềng vào vòng ảnh hưởng kinh tế của mình, trong đó Bắc Kinh đóng vai trò chủ đạo.

Việc nối dài đường xe lửa sang Myanmar vốn có hệ thống đường sắt rộng lớn nhưng đang rệu rã, đối với Bắc Kinh, là mở ra một cánh cửa sang Ấn Độ Dương đầy hứa hẹn. Một mục tiêu khác là trao đổi thương mại với các nước trong khu vực, với tỉnh Vân Nam làm trung tâm, sẽ làm tăng sức mạnh kinh tế cho vùng tây nam.

Lâu nay đã có những chuyến tàu con thoi giữa Trung Quốc và Việt Nam, vốn có sẵn tuyến đường sắt Bắc – Nam. Tuyến đường sắt mới sẽ mở ra khả năng cho một con đường vòng phía đông đến Đông Nam Á, đi qua Campuchia và Thái Lan.

Cả hai nước đều thuộc Tiểu vùng sông Mekong mở rộng, một nhóm nước được sự hỗ trợ của Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) trong đó có Việt Nam, Trung Quốc, Lào và Myanmar. Theo ADB, cần 1,1 tỉ đô la để xây dựng các tuyến còn thiếu dọc theo con đường này, giúp kết nối các nước trong khu vực lại với nhau với chi phí rẻ nhất.

Thêm vào đó là khoảng 7 tỉ đô la nữa để nâng cấp các tuyến hiện có và các đầu máy. Vào năm 2014 khi được đưa vào hoạt động, con đường này sẽ vận chuyển khoảng 7 triệu tấn hàng hóa từ các nước Tiểu vùng sông Mekong mở rộng, và khối lượng này sẽ tăng lên 26 triệu tấn vào năm 2025. Các nước này thuộc Tiểu vùng đã ủng hộ kế hoạch trên.

Nhưng Bắc Kinh đã nhanh chóng làm đảo lộn dự tính. Ngoài tuyến đường sắt tốc hành trị giá 7 tỷ USD từ biên giới Trung Quốc đến thủ đô Vientiane sẽ được khởi công vào tháng 4/2011, Thái Lan cũng đang thương lượng để xây một tuyến đường Nam – Bắc với vốn vay từ Trung Quốc.

Theo hãng tin BBC, một trong những mục đích quan trọng của tuyến đường sắt nối với Lào là chở hàng. Nghiên cứu tiền khả thi do chuyên gia Trung Quốc thực hiện cho thấy tàu hàng có thể chạy với vận tốc 120 km/giờ, giảm chi phí vận chuyển hàng hóa, tăng khối lượng giao dịch thương mại.

Trong khi, tuyến đường với Thái Lan sẽ chạy ngang vùng đông bắc nghèo khó, giúp cho nền kinh tế địa phương có cơ phát triển. Tàu khách có thể đạt vận tốc 200km/h, các toa tàu hạng sang dành đưa du khách đến các nước khác.

Theo The Economist, tuy khách du lịch có thể chú ý đến tuyến tàu tốc hành đi Trung Quốc, nhưng việc hiện đại hóa chủ yếu nằm ở tàu hàng. Trao đổi thương mại giữa các nước ASEAN tăng trưởng nhanh hơn là xuất khẩu sang các nước phát triển.

Gần 1/4 xuất khẩu của Thái Lan là sang các nước Đông Nam Á, trong đó có khoảng 11% sang Trung Quốc. Vận chuyển hàng hóa bằng xe lửa hiệu quả và ít ô nhiễm hơn xe tải. Một chuyên gia của ADB ước tính rằng đường sắt từ Bangkok đến Phnom Penh có thể cắt giảm chi phí vận chuyển so với bằng tàu thủy hoặc đường bộ đến 2/3.

The Economist kết luận, ngay nếu không có mạng lưới đường sắt, các nước trong khu vực đang ngày càng liên kết chặt chẽ hơn. Đường sá đang được nâng cấp, các thủ tục hải quan hiện nay đã hiện đại so với trước.